Rupaka Alankar Odia

ରୂପକ
(Rupaka Alankar)

                            ଉପମାନ ଓ ଉପମେୟ ମଧ୍ୟରେ ଅଭେଦ କଳ୍ପିତ / କଥିତ ହେଲେ ଏବଂ ଉପମେୟରେ ଉପମାନର ଆରୋପହେଲେ ରୂପକ ଅଳଙ୍କାର ହୁଏ ।

                            ଉପମାଳଙ୍କାରରେ ଉପମାନ ଉପମେୟ ସାଦୃଶ୍ୟ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଥାଏ । ରୂପକ ଅଳଙ୍କାରରେ ଉପମାନ ଓ ଉପମେୟର ଅଭେଦ କଳ୍ପନା କରାଯାଇଥାଏ ।
          ସାଧାରଣତଃ ଏହା ତିନିପ୍ରକାର ।

(୧) ପରମ୍ପରିତ ରୂପକ, (୨) ସାରଙ୍ଗ ରୂପକ, (୩) ନିରଙ୍ଗ ରୂପକ ।

ପରମ୍ପରିତ ରୂପକ ¬– ଯେଉଁଠାରେ ଗୋଟିଏ ଆରୋପ ଆଉ ଏକ ଆରୋପର କାରଣ ହୋଇଥାଏ, ସେଠାରେ ପରମ୍ପରିତ ରୂପକ ହୁଏ ।ଯଥା –

                            ଦରିଦ୍ରତା-ପଙ୍କପୂର୍ଣ୍ଣ ମୋ ଜୀବନ-ସର
                            ଜଞ୍ଜାଳ-ଜଳଦ-ଜଳେ- ଆବିକ ଉଦର ।

ଏହି ପଦରେ ‘ଦରିଦ୍ରତା’ରେ ‘ପଙ୍କ’ର ଆରୋପଣ ହେତୁ ‘ଜୀବନ’ ଓ ‘ଜଞ୍ଜାଳ’ରେ ଯଥାକ୍ରମେ ‘ସର’, ‘ଜଳଦ-ଜଳ’ର ଆରୋପ କରାଯାଇଛି ।

                            କବିତା ବନିତା କବି ତା’ ପିତା
                            କହିବା ଲୋକ ତାର ଉପମାତା
                            କଲେ ତାକୁ ଭୋଗ ରସିକ ନେତା
                            କେତେହିଁ ଅବା ରହଲ ଯୋଗତ୍ୟା
                                      କୁମତି ଗୁଆଁର
                            କେବଳ ବଇମାତ୍ର ଭାଇ ତାର ।। (ରସକଲ୍ଲୋକ – ଦୀନକୃଷ୍ଣ ଦାସ)

                ଏଠାରେ କବିତା ଠାରେ ବନିତା, କବିଙ୍କଠାରେ ପିତା କହିବା ଲୋକଠାରେ ଉପମାତା, ଗୁଆଁରଠାରେ ବୈମାତ୍ରେୟ ଭାଇର ଆରୋପ କରାଯାଇଛି ।

                            କଳୁଷ¬-ପଙ୍କେ ମୁହିଁ କେଡେ ମଳିନ
                            କେମନ୍ତେ ସରିତୋର ହେବି ନଳିମ ।।                     (ପଦ୍ମ –ଭକ୍ତକବି ମଧୂସୂଦନ)

                            ଏଠାରେ କଳୁଷ ଓ ପଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଅଭେଦ କଳ୍ପନା କରାଯାଇଛି ଏବଂ କଳୁଷ ଯାହା ପଙ୍କ ତାହାବୋଲି କୁହାଯାଇଛି । ଅର୍ଥାତ କଳୁଷ ଓ ପଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ କୌଣସି ଭେଦନାହିଁ – ଦୁହେଁ ଏକ ବସ୍ତୁ ବୋଲି କଳ୍ପମା କରାଯାଇଛି ।

                            ବିସ୍ମୟ – ଜୀମୂତ ବ୍ୟାପିଗଲା ତା’ର
                            ସହସା ହୃଦ ଗଗନେ ।                     (ପ୍ରଣୟବଲ୍ଲରୀ)

                            ଏଠାରେ ବିସ୍ମୟକୁ ମେଘ ବୋଲି ଅଭେଦ କଳ୍ପନା କରିବା ହେତୁ ହୃଦୟକୁ ଆକାଶ ବୋଲି କଳ୍ପନା କରାଯାଇଛି। ଅତଏବ ବିସ୍ମୟରେ ମେଘର ଆରୋପ, ହୃଦୟରେ ମେଘର ଆରୋପ, ହୃଦୟରେ ଆକାଶଆରୋପର କାରଣ ହୋଇଛି ।

ସାଙ୍ଗରୂପକ – ବିଭିନ୍ନ ଅଙ୍ଗବିଶିଷ୍ଟ ଉପମେୟରେ ବିଭିନ୍ନ ଅଙ୍ଗବିଶିଷ୍ଟ ଉପମାନର ଆରୋପ ହେଲେ ସାଙ୍ଗ ରୂପକ ହୁଏ । ଯଥା –

                                 ଖଡ଼ଗ ତଲବାର                     ଚପଳା ଝଲକେ
                                                  ସ୍ପନ୍ଦିତ ଗଜ ଗର୍ଜନ
                                ପତାକା ଉଡଡୀନ                     ବକପନ୍ତି ସେନା
                                                 ତର୍ଜନ ଡାହୁକ ସ୍ଵନ ।
                                କେତକୀ ଶାଶିତ                     କରବାଳ ପୁତ୍ରୀ
                                                 ଧନୁ ଇନ୍ଦ୍ର ଶରାସନ,
                                ଘେନି ଅଜଭାନୁ -                     ଗ୍ରାସ ଲାଳସରେ
                                                 ଧାଇଁଛନ୍ତି ସୈନ୍ୟ ଘନ ।                         (ଇନ୍ଦୁମତୀ)

                            ଏହା ଅଜଙ୍କ ସହିତ ସୈନ୍ୟମାନଙ୍କ ଯୁଦ୍ଧର ବର୍ଣ୍ଣନା । ଏଥିରେ ଶତୃ ସୈନ୍ୟମାନଙ୍କୁ ମେଘ ବୋଲି ଅଭେଦ କଳ୍ପନା କରାଯାଇଛି । ବିଜୁଳି, ବକପନ୍ତି, ଘଡଘଡି, ଡାହୁକସ୍ଵନ, କେତକୀପୁଷ୍ପ, ଇନ୍ଦ୍ରଧନୁ, ସୂର୍ଯ୍ୟ – ଏ ସମସ୍ତ ମେଘ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ । ଖଡଗ, ତଲବାର, ଗଜଗର୍ଜନ, ପତାକା ସୈନ୍ୟମାନଙ୍କ ରଡି, ଗାଣିତ ଛୁରୀ, ଧନୁ, ଅଜ ¬– ଏ ସମସ୍ତ ସୈନ୍ୟମାନଙ୍କ ସମ୍ବନ୍ଧୀ । ଏହିପରି ପରସ୍ପର ସଂପୃକ୍ତ ଉପମେୟରେ ପରସ୍ପର ସଂପୃକ୍ତ ଉପମାନର ଆରୋପ ହୋଇଥିବାରୁ ସାଙ୍ଗରୂପକ ହୋଇଛି ।

            ଆରୋପଣଟି - ଖଡ୍ଗ, ତଲବାର - ବିଜୁଳି
                               ହସ୍ତୀଗର୍ଜନ - ଘଡ଼ଘଡ଼ି
                               ପତାକା - ବକପନ୍ତି ଇତ୍ୟାଦି ।
ନିରଙ୍ଗରୂପକ – ନିରପେକ୍ଷ ଭାବରେ ଏକମାତ୍ର ଆରୋପ ସ୍ଥଳରେ ନିରଙ୍ଗ ରୂପକ ହୁଏ । ଯେପରି –

                                   ପ୍ରେମିକନୟନ                 ସାରଦରପଣ
                                                ଅନ୍ତର ପରୀକ୍ଷା ପାଇଁ,
                                   ନାହିଁ ଯେବେ ପ୍ରେମ                 ହୃଦ ଅଭ୍ୟନ୍ତରେ
                                                ଛାୟା ବା ପଡ଼ିବ ନାହିଁ ।

                            ଏଠାରେ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଭାବରେ ପ୍ରେମିକ ନୟନ ହିଁ ସାରଦର୍ପଣ ବୋଲି କେବଳ ଗୋଟିଏ ମାତ୍ର ଆରୋପ ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଥିବାରୁ ନିରଙ୍ଗରୂପକାଳଙ୍କାର ହୋଇଛି ।